Grisailles

Nadat de expo Prayers and Portraits, Unfolding the Netherlandish Diptych eind 2006 in de National Gallery of Art in Washington te zien was, reisde deze tentoonstelling in iets gewijzigde vorm en onder de titel Vlaamse primitieven. De mooiste tweeluiken naar het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen. Een van de vele topwerken op die expo was het kleine diptiekje of tweeluik met de annunciatie van Jan van Eyck (Ca. 1385-90-1441) uit de verzameling van het Museo Thyssen-Bornemisza in Madrid. Naar aanleiding van die genereuze bruikleen rees het idee voor een tegenprestatie in de vorm van een expositie in Madrid. De hoofdconservator van het Groeningemuseum, Till-Holger Borchert, werkte een concept voor een kleinschalige tentoonstelling rond van Eycks Annunciatie Diptiek uit: Jan van Eyck: Grisaillas (2009).

Het diptiekje is exemplarisch voor de techniek van de grisaille, of een schilderij dat letterlijk uit grijswaarden bestaat, of uit een andere neutrale toon en dat voornamelijk wordt gebruikt om een sculpturaal effect te bekomen. De techniek ontstond in de veertiende eeuw. Twee types waren toen in zwang. Het eerste type, waartoe van Eycks diptiekje behoort, vindt men voornamelijk op schilderijen en is een imitatie van sculptuur die resulteert in een trompe l'oeil. De tweede variant duikt op in verluchte handschriften en slaat enkel op figuren die in grisaille geschilderd zijn, en die op die manier geaccentueerd worden door de achtergrond - een interieur, een landschap of andere zaken -, die wel ingekleurd is. De figuren in grisaille winnen daardoor aan volume en krijgen iets artificieel.

De veertiende en de vijftiende eeuw, het bestek van deze tentoonstelling, waren een hoogtepunt voor grisailles. De grisaille werd beschouwd als een aparte artistieke discipline. Borchert onderzocht de artistieke, sociale en functionele aspecten van de techniek en presenteerde in de kleinschalige tentoonstelling laatmiddeleeuwse voorbeelden behorend tot uiteenlopende media: tekeningen, schilderijen, miniaturen, ivoren sculpturen en voorbeelden op textiele dragers.

Enkele van de tentoongestelde werken kwamen uit de verzameling van de Vlaamse Kunstcollectie. Jan van Eycks Heilige Barbara van Nicomedië werd uitzonderlijk door het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen uitgeleend. Ook de twee luiken met Hans Memlings Annunciatie uit het Groeningemuseum in Brugge maakten de reis.

Voor deze tentoonstelling werkte Borchert samen met hoofdconservator Mar Borobia en Dolores Delgado van het Museo Thyssen-Bornemisza. De expo is een onderdeel van de reeks Contexts of the permanent collection.

Deze link biedt een virtuele rondleiding doorheen de expo.