Deze gearchiveerde website ‘De Vlaamse primitieven' wordt tijdelijk niet meer geactualiseerd. Bepaalde functionaliteiten (vb. gericht zoeken in de collectie) zijn hierdoor mogelijk niet meer beschikbaar. Nieuwsupdates over de Vlaamse primitieven verschijnen voortaan op vlaamsekunstcollectie.be. Vragen over deze website? Neem contact op via info@vlaamsekunstcollectie.be.

Nieuw natuurwetenschappelijk onderzoek naar Jan van Eycks 'Madonna met kanunnik Joris van der Paele'

Momenteel onderzoekt de Universiteit Antwerpen (onderzoeksgroepen AXES & ARCHES) het schilderij Madonna met kanunnik Joris van der Paele van Jan van Eyck in het Groeningemuseum. Dit gebeurt met een nieuwe natuurwetenschappelijke onderzoekstechniek: Macro X-stralen Poeder Diffractie Scanning (MA-XRPD). Enerzijds geeft de techniek nieuwe inzichten in het materiaalgebruik en de werkmethodes van de kunstenaar. Anderzijds onthult het eventueel aanwezige veranderingsprocessen in de verflagen, waardoor daar - als dat mogelijk is - sneller op ingespeeld kan worden.

De techniek
In 2015 bestudeerde de Universiteit Antwerpen het schilderij al met een andere natuurwetenschappelijke onderzoekstechniek: Macro X-stralen Fluorescentie Scanning (MA-XRF). Daarmee is de aanwezigheid van specifieke chemische elementen in het schilderij bepaald, zoals lood, koper of kwik. Daaruit kan onder meer afgeleid worden welke pigmenten Van Eyck gebruikte en waar er recentere overschilderingen zijn. Sommige chemische elementen kunnen echter tal van chemische verbindingen aangaan en zitten in verschillende soorten pigmenten. Met MA-XRF kan je niet met zekerheid zeggen om welk pigment het precies gaat. Met behulp van MA-XRPD kunnen verschillende chemische verbindingen wel van elkaar onderscheiden worden.

Bij het onderzoek wordt gebruikgemaakt van X-stralen. Een fijne X-stralenbundel interageert met de op het schilderij aanwezige stoffen en wordt afgebogen en teruggekaatst. De teruggekaatste straling heeft een uniek patroon voor elk type kristalstructuur. Zo kunnen niet alleen specifieke pigmenten geïdentificeerd worden, maar ook eventuele degradatieprocessen en overschilderingen.

Onderzoek in het museum
Uniek aan de techniek die de onderzoekers van de Universiteit Antwerpen onder leiding van prof. dr. Koen Janssens de laatste jaren ontwikkelden, is dat het onderzoek op locatie kan gebeuren. Bovendien is de techniek niet invasief. De onderzoekers hebben hun techniek eerder al ingezet bij grootschalige projecten, zoals 'Operatie Nachtwacht' in het Rijksmuseum (Amsterdam) of 'The Girl in the Spotlight' (Het meisje met de parel) in Den Haag. Ook tijdens de restauratie van het Lam Gods van de gebroeders Van Eyck hebben ze met hun MA-XRPD scanner nieuwe ontdekkingen gedaan.

Onderzoeksvragen
Het scannen zelf neemt veel tijd in beslag. Daarom worden alleen enkele kleinere zones onderzocht waarover concrete vragen bestaan. Een van de onderzoeksvragen gaat over het pigment loodwit. In het Lam Gods zijn met MA-XRPD namelijk verschillende soorten loodwit ontdekt. Het loodwit dat Van Eyck zelf gebruikte, blijkt een andere samenstelling te hebben dan het loodwit dat in de zestiende-eeuwse en latere overschilderingen zit. Volgens prof. dr. Geert Van der Snickt zullen we dankzij dit onderzoek in het Groeningemuseum te weten komen of Van Eyck in zijn Madonna met kanunnik Joris van der Paele hetzelfde loodwit gebruikte als op het Lam Gods, dat slechts een paar jaar eerder tot stand kwam. Andere vragen gaan bijvoorbeeld over de zogenaamde 'ultramarijnziekte' in de blauwe mantel van de heilige Donaas, of over veranderingen in het rood van de kleine bloemen op het baldakijn achter de Madonna.

Meer informatie
museabrugge.be

(nieuwsbericht 7 januari 2021)

Mobiele navigatie