Deze gearchiveerde website ‘De Vlaamse primitieven' wordt tijdelijk niet meer geactualiseerd. Bepaalde functionaliteiten (vb. gericht zoeken in de collectie) zijn hierdoor mogelijk niet meer beschikbaar. Nieuwsupdates over de Vlaamse primitieven verschijnen voortaan op vlaamsekunstcollectie.be. Vragen over deze website? Neem contact op via info@vlaamsekunstcollectie.be.

Musea Brugge verwerft vijftiende-eeuwse pentekening

Musea Brugge heeft een belangrijke pentekening uit de periode van de Vlaamse Primitieven verworven. De tekening is een van de belangrijkste nieuwe ontdekkingen op het gebied van Bourgondische beeldbronnen uit de laatste kwart van de 15e eeuw, de periode van Maria van Bourgondië, Jan Crabbe, Hans Memling en Gerard David.

De tekening dateert uit de tweede helft van de vijftiende eeuw en toont een wapenschild met twee griffoenen als wapenhouders. Het wapen is geïdentificeerd als alliantiewapen van Maria van Bourgondië en Maximiliaan van Oostenrijk. De dochter van Karel de Stoute trouwde na de onverwachte dood van haar vader in augustus 1477 in Gent met de Oostenrijkse aartshertog en zoon van de Duitse keizer Friederich III. 

Het wapen wordt omkaderd door de ketting van de Orde van het Gulden Vlies met bovenaan een helm. Het wapenschild bevat rechts de wapens van de hertogdommen Bourgondië, Brabant en Luxemburg en links de wapens van de hertogdommen Oud-Oostenrijk (vandaag Neder-Oostenrijk), Oostenrijk, Styria, Carinthia en Krain. Het centrale dubbelblazoen bestaat uit links het wapen van de graafschap Vlaanderen en rechts het wapen van Tirol.

Alhoewel Maria van Bourgondië dit wapen na haar huwelijk invoerde en hiermee werd afgebeeld op een van de vroegste panelen van de Gravenreeks uit het Grootseminarie van ca. 1480 is deze tekening niet voor haar gemaakt, omdat zij zelf geen ridder was van het Gulden Vlies. De ketting van de Orde van het Gulden Vlies geeft aan dat dit wapen hetzij aan Maximiliaan hetzij aan diens zoon Filips de Schone toebehoorde. Maximiliaan werd op de kapittelverzameling van 1478 in Brugge tot ridder van het Gulden Vlies benoemd. Filips de Schone werd in 1481 - op driejarige leeftijd - al lid van deze prestigieuze orde. De ridderslag van Maximiliaan is afgebeeld in het exemplaar van de Excellente cronike van Vlaenderen die in de Openbare Bibliotheek van Brugge bewaard wordt; onderaan de illustratie is het wapenschild, identiek aan deze tekening te zien.

Ridderslag Maximiliaan van Oostenrijk

Maximiliaan gebruikte dit wapen vanaf zijn huwelijk met Maria van Bourgondië tot wanneer hij (in 1486) verkozen werd tot Koning van het Heilig Roomse Rijk. Het wapen wordt op zijn zegels afgebeeld op documenten uit Brugge die uit 1485 dateren. Hij bleef dit wapen gebruiken tot in 1487. In het statutenboek van de Orde van het Gulden Vlies (Koninklijke Bibliotheek Den Haag) wordt Maximiliaan eveneens met dit wapen afgebeeld.

Filips de Schone - voor wie Maximiliaan na de dood van Maria van Bourgondië in 1482 de Lage Landen als regent bestuurde - gebruikte dit wapen tot hij in 1497 de Spaanse prinses Johanna huwde. Vanaf dan gebruikte hij het nieuwe alliantiewapen Habsburg-Bourgondië-Castilië-Aragon dat onder meer is afgebeeld op het Het Oordeel van Cambyses dat Gerard David voor het Brugs stadbestuur schilderde (collectie Groeningemuseum Brugge).

De sleutel tot identificatie van de vijftiende-eeuwse pentekening zijn de wapenhouders. Griffoenen worden regelmatig door Maximiliaan gebruikt en horen tot in de 16e eeuw tot de persoonlijke iconografie van de Keizer, terwijl Filips de Schone voor leeuwen koos.

De tekening vertoont gelijkenissen met een gravure van het wapenschild van Karel de Stoute, die door de Brugse (?) prentkunstenaar WA werd vervaardigd. Het is dan ook verleidelijk om deze tekening aan deze anonymus toe te schrijven, maar uiteraard kan deze hypothese niet hard gemaakt worden. Het is wel duidelijk dat de tekening van uitzonderlijk hoge kwaliteit is en vrij zeker door een bijzonder getalenteerde tekenaar uit de lage landen werd vervaardigd. Het watermerk van het papier komt in de laatste kwartier van de vijftiende eeuw regelmatig voor op documenten uit de Lage Landen. De tekening diende misschien als voortekening voor een van de wapenschilden voor de kapittelverzamelingen van het Orde van het Gulden Vlies.

Meer informatie

Bekijk ook de e-tentoonstelling van Musea Brugge over de Orde van het Gulden Vlies. 

(nieuwsbericht 18 augustus 2020)

Beeld: Dominique Provost Art Photography