De gerestaureerde buitenluiken van het Lam Gods voorgesteld

Gebroeders Van Eyck, Lam Gods (gesloten, na restauratie), 1432, Sint-Baafskathedraal Gent © www.lukasweb.be - Art in Flanders vzw.

Na een conservatie- en restauratiecampagne van 4 jaar, gewijd aan de buitenluiken van het Lam Gods van de Gebroeders Van Eyck (1432), zijn de panelen teruggebracht naar de Doopkapel in de Sint-Baafskathedraal in Gent. De restauratiecampagne was in handen van het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK, Brussel) en leverde spectaculaire resultaten op. De restauratie werd gesubsidieerd door het Vlaams Gewest (Onroerend Erfgoed) en de Vlaamse Gemeenschap (Kunsten en Erfgoed).

In oktober 2012 ging de restauratiecampagne van start in een speciaal ingericht atelier in het Museum voor Schone Kunsten in Gent (MSK). Door middel van een kijkwand kon het publiek de voortgang volgen. De binnenluiken van het Lam Gods bleven ter plaatse in de Sint-Baafskathedraal. In het Caermersklooster loopt nu de expo Restauratie/REVELATIE. De buitenluiken van het Lam Gods, waarin het werk van de afgelopen 4 jaar haarfijn uit de doeken wordt gedaan.

Restauratie

De restauratoren van het KIK namen in een eerste fase de sterk vergeelde synthetische vernislagen af. Die vernis was afkomstig van na de laatste restauratie in 1951. Daaronder bleken oudere olie- en harsvernissen aanwezig te zijn. Men besliste om ook die weg te nemen. Doel was een homogeen eindresultaat, waarbij elk paneel dezelfde behandeling zou krijgen en tot dezelfde originele toestand zou teruggebracht woden. Op die manier zouden de esthetische kwaliteiten van de schildering van de Van Eycks herleven en kon men de originele verflaag consolideren.

Toch kwamen er esthetische onvolkomenheden naar boven die niet te rijmen waren met de techniek van de Van Eycks. Verder natuurwetenschappelijk onderzoek door de universiteiten van Gent en Antwerpen staafden die bevindingen. Meer nog, het bleek dat circa 70% van het originele verfoppervlak overschilderd was. Het ging om overschilderingen die dateren uit de zestiende of vroege zeventiende eeuw. Uit het technisch onderzoek van de UAntwerpen en de UGent bleek dat de overschildering kon weggehaald worden zonder aan de originele verflagen te raken. Een internationaal expertencomité oordeelde dat een terugkeer naar het origineel een must was.

Na het geduldig afpellen met scalpel en stereomicrosoop werden de goed bewaarde originele verflagen behouden; werden lacunes opgevuld; werden zones geretoucheerd (retouches die later, indien nodig, weggehaald kunnen worden) en werden dunne vernislaagjes aangebracht.

Oorspronkelijk zou het team van het KIK de lijsten enkel een beperkte conservatiebehandeling geven, maar na onderzoek bleek de originele steenimitatie beter bewaard te zijn dan men had vermoed. Daarop besloot men, gesterkt door het fiat van de internationale expertencomissie, om alle lijsten verregaand te restaureren. Jan van Eyck beschilderde zijn lijsten, waardoor ze een inherent deel zijn van zijn schilderijen.

De nieuwe inzichten zorgden ervoor dat de restauratie gevoelig langer duurde dan gepland en dat extra financiële middelen gezocht moesten worden. Dat voortschrijdend inzicht en de expertise van het KIK zorgden er ook voor dat het Lam Gods terug in een zeer goede toestand verkeert. Daarenboven is het in esthetisch en iconografisch opzicht veel sterker geworden dan voorheen. Al die tijd keken we naar dit meesterwerk van de westerse schilderkunst door een vervormende filter. Vandaag zien we opnieuw het originele werk van de Gebroeders Van Eyck.

Nieuwe campagne

Op dit moment is het onderregister van de binnenluiken, met het paneel De Aanbidding van het Lam Gods, aanwezig in het open atelier in het MSK. Voor deze tweede restauratiecampagne is 2 jaar voorzien. In een derde en laatste campagne is het bovenregister aan de beurt. Ook hiervoor wordt 2 jaar uitgetrokken. Het is maar de vraag wat zich onder de sterk vergeelde vernis van deze panelen bevindt. Ontdekt men ook hier een substantieel aantal oude overschilderingen, dan lijkt een timing van 4 jaar - de tijd die men nodig had om de buitenluiken te restaureren - zeer optimistisch. Minister voor Cultuur Sven Gatz zei in dat verband: ‘Indien uit verder onderzoek van de restaurateurs zou blijken dat bijkomende restauratiewerken noodzakelijk zijn, dan zal ik in overleg met de Vlaamse regering hiervoor een oplossing zoeken.'

De Sint-Baafskathedraal en de Van Eyck-tentoonstelling

Vlaams minister van Toerisme Ben Weyts investeert 4,3 miljoen euro in een nieuw bezoekerscentrum en een afgesloten parcours in de Sint-Baafskathedraal en een extra ingang aan de zijkant van de kathedraal. In de tussentijd worden ook de bewaaromstandigheden onderzocht in de glazen kooi waarin het veelluik wordt opgesteld. Jarenlange slechte bewaaromstandigheden hebben immers geleid tot deze restauratiecampgane. Het lopend onderzoek krijgt onder meer de steun van het Panel en Paintings Initiative van de Getty Foundation (Los Angeles).

Minister Weyts geeft in het kader van zijn hefboomprojecten 2,1 miljoen aan een expo rond Van Eyck die in 2020 in het MSK zou moeten plaatsvinden. Bij de afronding van de restauratiecampagne wil het MSK een expo wijden aan Jan van Eyck en het hof van de Bourgondische hertogen. Uniek is het feit dat de buitenluiken van het Lam Gods terug naar het MSK zouden komen en in dialoog gaan met andere werken van Van Eyck en tijdgenoten.

(Nieuwsbericht 14 oktober 2016)