De kruisdraging

De Kruisdraging behoort tot de late werken van Jheronimus Bosch en is een van de meest intrigerende composities in de westerse kunst. Elk gevoel van ruimte is hier weggelaten. Een chaotische massa van boosaardige tronies omstuwt het hoofd van Christus. De opbouw van het schilderij is echter vrij streng. Het hoofd van Christus ligt precies op de kruising van twee diagonalen. De balk van het kruis vormt de ene diagonaal, met links boven de figuur van Simon van Cyrene en rechts onder de slechte moordenaar. De andere diagonaal verbindt de afdruk van het gelaat van Christus op de zweetdoek van Veronica onderaan links met de goede moordenaar bovenaan rechts. Die wordt belaagd door een gemene kwakzalver of farizeeër en een boosaardige monnik. Met deze laatste alludeerde Bosch op het godsdienstfanatisme van zijn tijd. De groteske koppen herinneren aan de maskers die gebruikt werden tijdens de passiespelen, maar ook aan de karikaturen van Leonardo da Vinci. Het zacht gemodelleerde gelaat van Christus daarentegen drukt een grote sereniteit uit. Hij is de Lijdende, die, door iedereen verlaten, het kwade van de wereld overwint. Die voorstelling past volledig bij het gedachtegoed van de lekenbroederschappen, waartoe ook Bosch behoorde.