Tweede fase restauratie Lam Gods voltooid

Na drie jaar nauwgezette restauratie door het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK) toont het onderste register van het geopende Lam Godsveelluik opnieuw zijn pracht van 1432, toen het meesterwerk van de gebroeders Van Eyck werd voltooid. De restauratie van het Lam Gods, een opdracht van de Sint-Baafskathedraal, uitgevoerd in een tijdelijk atelier in het Museum voor Schone Kunsten (MSK), brengt de originele levendigheid, detailrijkdom en kleurenpracht terug aan het licht.

De tweede fase van de restauratie ging eind 2016 van start en ontfermde zich over het middenpaneel met De Aanbidding van het Lam Gods en de zijpanelen met De Ridders van Christus, De Kluizenaars en De Pelgrims. Het linkerzijpaneel met de kopie van de Rechtvaardige Rechters uit 1945 werd al in 2010 behandeld. 

Uitgebreid onderzoek toonde aan dat op De Aanbidding zowat de helft van de originele schildering bedekt was met oude overschilderingen. Op de zijpanelen versluierden zeer oude bruine vernissen de details en dieptewerking, terwijl zo’n 10 à 15% was bedekt met overschilderingen. Die volgden grotendeels de compositie, maar waren veel minder verfijnd. Ze waren al in het midden van de zestiende eeuw aangebracht om het schilderij aan te passen aan de mode en lokale schade te maskeren. De onderliggende originele schildering van de Van Eycks bleek uitstekend bewaard, met maar zo’n vijf procent verfverlies. Ze werd integraal blootgelegd en de oude schade werd aangevuld met minutieuze retouches. Ook de originele goudkleurige polychromie op de lijsten werd gerestaureerd. Een conservatiebehandeling van de houten dragers verzekert hun stabiliteit op lange termijn. 

Schema met de overschilderde delen (in het rood). Alle overschilderingen werden tijdens de huidige restauratie verwijderd, waardoor de onderliggende verflaag van de Van Eycks opnieuw zichtbaar is. © KIK-IRPA, Brussel

Sublieme virtuositeit

Bevrijd van de dikke gele vernislagen en de grovere overschilderingen, ontdekken we de sublieme virtuositeit van de Van Eycks. In een naturalistische stijl die de werkelijkheid overtreft, zien we een wonderbaarlijk driedimensionale lichtwerking, een materiaalweergave die het trompe-l’oeil benadert en een individuele uitwerking van personages, dieren en planten die getuigt van een ongekende toewijding. Het hemelse tafereel, opgevat als een panoramische momentopname waarin eindeloos veel te ontdekken valt, wordt dankzij de restauratie opnieuw tot leven gewekt. Opmerkelijk zijn ook de originele figuur van het Lam en verschillende haarfijn gedetailleerde gebouwen, die volledig van hun overschildering werden ontdaan. De reconstructie van beschadigde zones in die architectuur gebeurde op advies van historici en archeologen gespecialiseerd in het Gent van de middeleeuwen.

Team en financiering

Het interdisciplinaire team van het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK) werkte voor het onderzoek en de restauratie nauw samen met diverse instellingen. Het kreeg onder meer steun van de universiteiten van Gent en Antwerpen en werd begeleid door een internationaal expertencomité. 

De Vlaamse overheid financierde 80 % van de restauratiekosten, zowel van fase 1 als van fase 2: 40 % werd betaald door het agentschap Onroerend Erfgoed, 40 % door het Departement Cultuur, Jeugd en Media. De resterende 20 % neemt het Fonds Baillet Latour op zich. 

Nieuw hoofdstuk

De restauratie opent een nieuw hoofdstuk in de kunstgeschiedenis van de Vlaamse Primitieven. Pas nu, na eeuwenlang te zijn verscholen geweest, kan de oorspronkelijke creatie van de gebroeders Van Eyck eindelijk worden bestudeerd. Een hardnekkige mythe werd hierbij ontkracht: de toren van de Kathedraal van Utrecht die in het midden van de horizon pronkt, is geen zestiende-eeuwse toevoeging, maar maakt deel uit van de originele compositie. 

Terugkeer van de panelen naar de kathedraal

Vanaf 24 januari 2020 zijn de gerestaureerde panelen van het onderste register terug in de Villakapel in de Sint-Baafskathedraal. Na de tentoonstelling in het MSK keren de buitenluiken terug naar de Villakapel. Het hele retabel is dan terug verenigd. Het veelluik blijft in de Villakapel tot de opening van het nieuwe bezoekerscentrum op donderdag 8 oktober 2020. Het retabel krijgt dan zijn nieuwe plaats in de Sacramentskapel in de kooromgang. 

Fase 3: het laatste deel van de restauratie 

Voor de fase 3 (restauratie van het bovenste register van de binnenluiken) moeten nieuwe budgetten vrijgemaakt worden. Hiervoor wordt een nieuw subsidiedossier ingediend door de Kerkfabriek en zal een nieuwe Europese aanbesteding moeten gebeuren. Het is de bedoeling dat fase 3 van start kan gaan na het Van Eyckjaar 2020. 

Meer informatie

Bron: kikirpa.be